Екпе туралы не білеміз?

Б?гінгі та?да т?рлі екпелер (вакцинация) – ж??палы ауруларды? алдын алуды? бірден—бір жолы. Дегенмен, осы екпелер т??ірегінде даулы м?селелер к?п-а?. Олай болса, вакцинация жайлы не білеміз? 

Біз ашы? ?лемде ?мір с?реміз. Сонды?тан, ?орша?ан ортаны? т?рлі ?серінен туындайтын сан алуан ауруларды баланы? ?лсіз а?засы ?алай ?абылдайтынын бірде-бір ана алдын-ала болжай алмайды. Вакцинаны? ар?асында а?за аса ?ауіпті ауруларды тудыратын бактериялар мен вирустар?а т?теп бере алады. Мысалы: туберкулез, к?кж?тел (коклюш), дифтерия, гемофильді ж??па ж?не сіреспе (столбняк).

Вакцинацияны? ма?саты

Б?л емшара кезінде а?за?а азда?ан м?лшерде вакцина енгізіледі. Ол а?за?а зиян келтіретін белгілі бір инфекциялар?а ?арсы антител тудыруы тиіс. Осыны? ар?асында а?зада аталмыш ауру?а т?теп бере алатын иммунитет ?алыптасады. ?рбір вакцинаны? ?ата? т?ртібі, ?олданылу уа?ыты, ?олдану?а болмайтын жа?дайлары ж?не енгізу жолдары (ауыз?а, б?лшы? ет ішіне, тері астына ж?не тері ішіне) бар.

Вакцинация?а жауапкершілікпен ?арау керек 

Біріншіден, ?рбір ата-ана баласына ?андай екпені? жасалатынын білуі керек. Екіншіден, ол несімен ?ауіпті, екпеден кейін болатын т?рлі келе?сіздіктерді? алдын алу ?шін ?андай шара ?олдану керек ж?не ?алыпты жа?дайда болатын ?згерістер туралы с?рауы тиіс. К?біне аналар баласы екпені к?тере алмайды, кері ?сері болуы да м?мкін деп жас?анады. А?заны? екпеге ?арсы жауап беруі сол с?ттегі баланы? жа?дайына тікелей байланысты. Егер бала осы уа?ыттарда  тек ана с?тімен ?оректенсе, анасы оны? денсаулы?ына ас?ан жауапкершілікпен ?араса, екпені? кері ?сері болмауы тиіс.

Жасату керек пе, ?лде к?те т?рамыз ба? 

Екпе жасайтын кезде баланы? дені сау болуы аса ма?ызды. Б?л уа?ытта бала т?рлі ж??палы ауруларды? салдарынан туындайтын іш ?ту, денені? б?ртуі, т?мау, дене ?ызуыны? к?терілуі сынды келе?сіздіктерден ада болуы тиіс. Ол неге соншалы?ты ма?ызды десе?із, екпеден кейін а?за барлы? к?шін белгілі бір инфекция?а ?арсы иммунитет тудыру?а ж?мсайды. Сонды?тан, о?ан арты? «салма?» ж?ктеуді? ?ажеті жо?. Егер бала ?андай да бір аурумен ауыратын болса, о?ан екпені белгілі бір т?ртіппен енгізеді.

Аллергиясы бар балалар?а екпе жасарды? алдында 2-3 к?н б?рын ж?не екпеден со? 3-5 к?н арнайы гистаминге ?арсы тамшыларды береді.

Демікпемен ауыратын балалар?а екпе кезінде негізгі емні? м?лшерін жо?арылату ?сынылады.

3 айдан 5 жас?а дейін болатын ??рысу?а шалды??ан балалар?а АДС-М (дифтерия мен сіреспеге ?арсы екпе) енгізгеннен кейін 1-2 к?н ж?не тірі вакцинаны енгізгеннен кейін 5-інші к?ннен бастап парацетамол береді.

Иммунитеті т?мен балалар?а белсенді емес вакциналар ?ауіпсіз бол?анымен ?ажетті н?тиже бермеуі м?мкін, ал тірі вакцинаны олар?а енгізбейді.

Ж?йке ж?йесінде а?ауы бар балалар?а вакцина енгізетін болса, ?ш к?ннен со? кері ?сері бай?алуы м?мкін. Сонды?тан, олар?а тек невропатолог р??сат берген кезде ?ана екпе жасайды.

Ал уа?ытша екпені то?тату?а безгек немесе созылмалы аурулар т?рткі болады. М?ндайда екпе бала толы?тай жазыл?ан со? енгізіледі.

Екпені жасау?а тыйым салынатын жа?дайлар:

• аталмыш препаратты ал?аш?ы енгізген кезде кері ?сері бол?ан жа?дайда;
• ?атерлі аурулар;
• СПИД.

?алай дайындалу керек? 

• Екпе енгізерді? алдында балалар д?рігеріне, сонымен ?атар невролог?а ?аралу керек. Олар баланы? сол с?ттегі жа?дайына, оны? а?засы екпені ?абылдау?а ?аншалы?ты дайын екеніне ?рі ал?аш?ы екпені? ?сері ?андай бол?анына к??іл б?леді. Е? бірінші АКДС алатын кезде ?ан мен несеп талдауын алу ?ажет. Б?л аны?тамалар сол с?ттегі баланы? денсаулы?ы жа?сы екенін к?рсетсе, екпе енгізуге р??сат беріледі.
• Екпе туралы айтып баланы ?ор?ытуды? ?ажеті жо?. Егер ес білетін бала екпе жаса?анда ауырады ма деп с?раса, шынды?ты айты?ыз. Б?л емшараны? жа?ымсыз болатынын айтып, ине кіргенде аздап ауыратынын ескертіп, біра?, оны? барлы?ы уа?ытша ауырсынулар екенін т?сіндіру керек. Бірнеше минуттан кейін екпені? орыны ауырмайтыны рас.
• Екпе жасаларды? алдында бірнеше к?н б?рын с?биді ?ыз?ыштай ?орыса?ыз да арты? емес. ?сіресе, т?рлі ж??палардан са? бол?ан ж?н.
• Екпе жасал?ан к?ні баланы? ас м?зіріне жа?а та?амдарды енгізбе?із ж?не ?олдан тама?тандыру?а к?шуді де кейінге ?алдыра т?ры?ыз. Егер с?би ана с?тімен ?ана ?оректенетін болса, ?з ас м?зірі?ізге де к??іл б?лі?із. Екпе алдында ?ажетті препараттар та?айындал?ан болса, оларды міндетті т?рде іші?із. Алдын ала д?рігермен ке?есіп, ?ажет болып ?алады-ау деген барлы? д?рі-д?рмекті алып ?ойы?ыз.
• Екпеге бар?анда ?зі?ізбен бірге бала?ызды? с?йікті ойыншы?ын, ж?ргек ала бары?ыз. Д?рігерді? ?абылдауында бол?анда онымен бірге баланы? сол с?ттегі жа?дайын жіті ?ада?ала?ыз. Вакцина?а берілген аны?тамамен танысып, оны? ?олданылу мерзіміне зер салы?ыз. Инені енгізу кезінде, бастысы, ?зі?із ?обалжыма?ыз. Бала?ызды? ?ол-ая?ын ?стасып, мейірбикеге ж?рдем бері?із. Бала да сізді? ж?зі?ізден ?рейді бай?амасын.
• Екпе кезінде баланы? ?олы?ызда немесе алды?ызда отыр?аны жа?сы. Б?л жа?дай сізге сенімділік тудырады ?рі ?олайлы. Баланы? к??ілін аулау ?шін, 3-4 жасар бала болса та?па? айтып немесе ?н салып, одан ересек баламен айнала?ызда?ы заттарды зерттеп, е? кішкентайлар?а ?йден алып келген ойыншы?ы?ызды к?рсетсе?із болады.
• Екпеден кейін бала?ызды? ?бден жылап алуына м?мкіндік бері?із. Б?л ?шін о?ан ?рсуды? ?ажеті жо?. Есі?ізде болсын, екпе жасал?ан жерді у?алау?а болмайды!

?алыпты жа?дай ма, кері ?сер ме?

?р адамны? а?засы енгізілген вакцинаны т?рліше ?абылдайды. Баланы? а?засы екпеге ?алай жауап беретіні т?рлі жайттар?а тікелей байланысты. Олар:

• д?рігер сол с?ттегі баланы? жа?дайын ?аншалы?ты д?рыс аны?тай білді;
• вакцинаны? сапасы мен ??рамы. Негізінен кері ?сер ??рамында тірі, біра? ?лсіз микроа?залары бар вакциналар?а жиі туындайды. Оларды? ?атарына к?кж?телге ?арсы екпені (АКДС) жат?ызу?а болады.
• вакцинаны? ?алай жасал?аны: негізгі техникалы? талаптар орындалды ма, ?ажетті жа?дай жасалын?ан ба, ана?а екпеге дейін ж?не екпеден кейін не істеуі керектігі жайлы ке?ес берілген бе, олар ?ажетті препараттармен ?амтамасыз етілді ме?

Екпеге а?заны? ?н ?атуы – ?алыпты жа?дай. Ол а?заны? д?рыс ж?мыс істеп т?р?анын, ?з ж?мысын ты??ылы?ты ат?арып жат?анын білдіреді. Екпені? а?за?а ?серін орта? ж?не жергілікті белгілерден бай?ау?а болады. Орта? белгілер – дене ?ызуыны? к?терілуі (?алыпты жа?дайда 37,5⁰С-ден аспауы тиіс), баланы? с?лесо?танып, т?бетіні? т?мендеуі. Орта? белгілерге сонымен ?атар жергілікті ерекшеліктерді де жат?ызу?а болады. М?ндайда екпені? орны ?ызарып, ісініп т?рады ж?не бала ауырсынуды сезінеді. Сонды?тан, баланы? жа?дайын ?немі ?ада?алап отыру керек.

• Бала?а ?ызуды басатын ж?не гистаминге ?арсы препараттарды бері?із. Оларды алдын ала д?рігер та?айындауы тиіс.
• Дене ?ызуын ?немі ?ада?алап, баланы? психологиялы? ж?не физиологиялы? ?згерістеріне ден ?ою керек. С?биді? температурасы 38⁰С-ден жо?ары к?терілмеуі ?ажет. Сонды?тан, ?ызуды т?сіретін д?ріні келесі ?ызу к?терілгенше к?тпей, аны?тамада к?рсетілген жиілікке сай беріп отыру керек.
• Бала?а жиі- жиі су бері?із. Тек суды? аса сал?ын емес, жылы болуын ?ада?ала?ыз.
• ?атты ?ызу бол?ан жа?дайда баланы? денесін жылы сумен с?ртіп, же?іл киіндіріп ?ою керек.
• Егер жергілікті реакцияны бай?аса?ыз, сол жерге дым?ыл, сал?ын ш?берек басы?ыз.
• Ине енгізілген жерге б?лау жасау?а, жа?па май жа?у?а болмайды. Егер бір т?уліктен кейін баланы? жа?дайы жа?сармаса, міндетті т?рде д?рігерге к?рсеті?іздер.
• Дене ?ызуы ?алыпты болса, баланы серуенге алып шы?у?а, шомылдыру?а болады.
• Тірі вакциналарды енгізіп екпе жаса?аннан кейін бала?а 7 к?н бойы антибиотик беруге болмайды.

Екпеден кейін болатын жергілікті ж?не орта? белгілер ары кетсе 3 к?нге созылады. Тірі вакцина енгізілген со? 5-12 к?ннен кейін де ?сер бай?алуы м?мкін. Егер осындай ?сер бай?алып, біра? енгізілген вакцина тірі болмаса, б?л жа?дай?а екпені? еш ?атысы болмауы м?мкін.

Екпеге кері ?серді? бол?анын баланы? дене ?ызуы 40⁰С-ден асып, ?зі есінен танып, денесі ??рысып, екпені? орнын б?ртпелер басып кеткен жа?дайда бай?ау?а болады.

Екпеден кейін болатын кері ?серді? басталу уа?ыты мен ?иынды?тары:

• Екпеден кейін болатын тырысулар, дене ?ызуыны? к?терілуі к?біне АКДС, АДС ж?не АДС-М вакциналары енгізілгеннен кейін 48 са?аттан со? бай?алады.
• Ал делбені? (менингит) белгілері эпидемиялы? паротитке ?арсы вакцина жасал?ан со? 3-4 апта ішінде бай?алуы м?мкін.
• Аллергиялы? реакция екпе жасал?аннан кейін 24 са?ат ішінде пайда болады.
• Жо?ар?ы тыныс жолыны? талаурап ауыруы ?ызылша?а ?арсы екпе жасал?аннан кейін 2 аптадан со? бай?алуы м?мкін.
• Ине сал?ан орынны? ?ызарып, ісінуі 4 к?ннен асып кетсе, б?л да кері ?серді? ал?аш?ы белгісіне жатады.

Есі?ізде болсын, т?ншы?у, ??рысу, есінен тану сынды белгілер бай?ал?ан с?тте-а? жедел ж?рдем ша?ыру керек.

К?нтізбеден тыс

Бала?а ?лтты? к?нтізбеге енгізілген міндетті екпелермен ?атар т?рлі эпидемиялар?а  ?арсы екпелер де жасалады. Соларды? бірнешеуіне то?талып ?телік.

B (Hib) типті гемофильді инфекция

Гемофильді тая?ша – бір жас?а дейінгі с?билерде ірі?ді ж??паны? пайда болуына т?рткі болатын басты себеп. Сондай-а? ол созылмалы б?лы?, аденоид, пневмония, менингит сынды ауруларды ?оздыруы м?мкін. Біріншіден, б?л екпе тыныс алу жолдарыны? созылмалы ж?не ж??палы ауруларыны? алдын алу ма?сатында жасалады. Екіншіден, Hib инфекцияны? ауыр т?рлері – менингит пен пневмония?а ?арсы жасалады. Б?л ж??палар к?біне емшек жасында?ы балаларда жиі кездеседі.

Пневмококко инфекциясы

Ту?аннан немесе кейіннен бол?ан иммунит ?лсіздігі салдарынан тама? ж??палы ауруларына шалды?а беретін балалар?а д?рігерлер пневмококко инфекциясына ?арсы екпе жасайды.

Желшешек

?азір желшешекке ?арсы да вакцина шы?арыл?ан. Оны 12 жастан ас?ан балалар?а енгізеді. Ж?не вакцина а?заны бірнеше онда?ан жылдар бойы ?ор?айтын болады.

Вирусты гепатит А

Б?л вакцинация жайлы ауа райы ?олайсыз айма??а сапар шегіп бара жат?ан жолаушылар ойлануы тиіс. М?ндай екпені бала 2 жастан ас?ан со? ?р жарты жыл сайын жасап отырады.